2009 Ελεύθερος Τύπος

Πως θα χαρακτήριζες αυτά τα έξι χρόνια που πέρασαν από τον προηγούμενο δίσκο; Ήταν μια πολύ γεμάτη περίοδος κατά την οποία βίωσες πολλές καινούργιες εμπειρίες, όπως τα μαθήματα στην Αγία Πετρούπολη, ή το γεγονός ότι έγινες πατέρας;

Ήταν πράγματι πολύ γεμάτα χρόνια. Έκλεισαν μέσα τους πολλές μετακομίσεις σε πόλεις και χωριά της Ελλάδας και του εξωτερικού, τη δημιουργία οικογένειας, την ενασχόληση με μουσικές φόρμες εκτός τραγουδιού, όπως η μουσική για το θέατρο και το χορόδραμα. Υπήρξε ταυτόχρονα περίοδος έντονης προσωπικής μελέτης, ανάμεσα σε συνεχείς περιοδίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Επίσης, μέσα σ' αυτή την περίοδο ολοκληρώθηκε η 9χρονη έρευνα που κάναμε με το βιολιστή Μιλτιάδη Παπαστάμου πάνω στα παραδοσιακά τραγούδια της Κύπρου, με την κυκλοφορία του δίσκου «'Που Δύσην ως Ανατολήν».

 

Ποια ήταν τα θετικά που συνάντησες στη Ρωσία και ποια τα αρνητικά κάνοντας μια σύγκριση με την Ελλάδα, τους Έλληνες και την μουσική εκπαίδευση εκεί κι εδώ;

Όσον αφορά τη ζωή, τα πράγματα εκεί είναι δυσκολότερα. Το τέρας της γραφειοκρατίας είναι γιγάντιο και ανελέητο. Εδώ τουλάχιστον, μέσα στο μπάχαλο, υπάρχει πιθανότητα να βρεθεί κάποιος να σου χαμογελάσει. Εκεί όχι. Το κράτος είναι πολύ σκληρότερο απ' το ελληνικό. Η ζωή είναι πανάκριβη, με μισθούς πολύ μικρότερους από της Ελλάδας. Υπάρχει άνθιση των νεο-ναζιστικών οργανώσεων. Η ζωή ενός ξένου δεν είναι καθόλου ασφαλής. Δεν κρατάς χάρτη στο δρόμο για να μη σε αναγνωρίσουν σαν ξένο, ενώ στέκεσαι μακριά απ' τις γραμμές του μετρό για να μη σε σπρώξουν μέσα. Οι θανάσιμες επιθέσεις είναι συχνές και τις περισσότερες φορές μένουν ατιμώρητες. Όσον αφορά τη μουσική και τη λογοτεχνία όμως, είναι ένας παράδεισος. Οι περισσότεροι άνθρωποι, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, είναι ιδιαίτερα καλλιεργημένοι. Κάνουν ολόκληρες συζητήσεις μεταξύ τους χρησιμοποιώντας στίχους του Πούσκιν και άλλων ποιητών, αφήνουν καθημερινά λουλούδια στα αγάλματα των συνθετών και πηγαίνουν στις συναυλίες κλασσικής μουσικής με τα ρούχα της δουλειάς τους οι καθαρίστριες και οι οικοδόμοι. Οι φοιτητές και καθηγητές του κονσερβατορίου Ρίμσκυ-Κόρσακωφ είναι απόλυτα αφοσιωμένοι ψυχή τε και σώματι σ' αυτό που κάνουν. Έχουν μια πίστη στην τέχνη απόλυτη και συγκινητική, που δεν επιτρέπει εκπτώσεις και υπεκφυγές. Θεωρούν την απλή, ακόμα και φτωχική ζωή προσόν, εκπαιδευμένοι καθώς είναι να ζουν με το ελάχιστο, χωρίς περιττές γι' αυτούς έγνοιες οικονομικής ή επαγγελματικής ανέλιξης. Μια συμφοιτήτρια μου παντρεύτηκε τις προάλλες. Μου έστειλε φωτογραφίες. Σε μια απ' αυτές, επιστρέφει από την εκκλησία με τον άντρα της και τους γονείς τους, με το λεωφορείο. Απλά ντυμένοι όλοι, με τα καλά τους, χωρίς νυφικά, κουνουπιέρες, χτενίσματα και πόζες. Με μια ήσυχη χαρά στα μάτια, ανάμεσα στους άλλους επιβάτες. Με μια αγιότητα, μέσα σε μια χώρα άγρια.

 

Κάποιος φίλος χωρίζει τους ανθρώπους και στις εξής δύο κατηγορίες τους γονείς και τους μη γονείς. Τι πιστεύεις ότι διαφοροποιεί τη μια κατηγορία από την άλλη; Εσύ ως προς τι άλλαξες από τότε που απόκτησες τις δύο σου κόρες (σ.σ. να ζήσουν και να τις χαίρεσαι)

Ευχαριστώ πολύ. Διαφωνώ με το φίλο σου ως προς την κατηγοριοποίηση. Δεν χωρίζω τους ανθρώπους σε τόσο χοντροκομμένες κατηγορίες. Πιθανόν η τεκνοποιία να φωτίζει προτερήματα και ελαττώματά μας. Ίσως και να σε αναγκάζει να ξαναδείς τον εαυτό σου, να παλέψεις τα στραβά σου, ώστε ούτε να τα μεταφέρεις στα παιδιά σου, ούτε και να τα βασανίσεις μ' αυτά. Δεν γίνεσαι όμως απαραίτητα καλύτερος ή σοφότερος κάνοντας παιδιά. Αν ήσουν βλάκας, συνήθως γίνεσαι ένας βλάκας με παιδιά. Αν ήσουν κακός, το ίδιο. Πιθανόν μερικές φορές να βγαίνεις από τον εγωισμό σου, έχοντας να φροντίσεις τις ανάγκες του παιδιού αντί για τις δικές σου, συχνά όμως άνθρωποι κάνουν παιδιά ακριβώς για λόγους εγωισμού, για την προσωπική τους ικανοποίηση και «ολοκλήρωση», όπως λένε. Για να διαιωνίσουν τα γονίδια, τις αντιλήψεις, τους φόβους τους. Για να εξουσιάσουν μέσα απ' την αγάπη τους. Κάποιοι κάνουν παιδιά για ν' αλλάξουν τον κόσμο, κάποιοι άλλοι για να τον κρατήσουν ίδιο. Υπάρχουν γονείς που δεν τεκνοποίησαν ποτέ. Υπήρξαν όμως τόσο δοτικοί, τρυφεροί, συμπονετικοί απέναντι στους άλλους, αγάπησαν, συγχώρεσαν, ελευθέρωσαν, στήριξαν χωρίς αντάλλαγμα τόσο, που δικαιούνται τον τίτλο επάξια. Το παιδί και η τέχνη είναι τα μόνα δώρα που σου δίνονται για να τους δοθείς. Κι αυτό δεν το μπορούμε όλοι ή τουλάχιστον όχι πάντα. Εγώ πότε τα ψιλοκαταφέρνω, πότε όχι.

 

«Αγρίεψε ο κόσμος καζάνι που βράζει» γράφεις στην «Πατρίδα» ένα από τα καλύτερα για να μην πω το καλύτερο πολιτικό τραγούδι, των τελευταίων 30 χρόνων, από τότε δηλαδή που σταμάτησαν να κυκλοφορούν πολιτικά τραγούδια. Τι πιστεύεις ότι θα βγει από αυτό το καζάνι που βράζει, πώς θα είναι ο νέος κόσμος προς τον οποίο βαδίζουμε, μια και βρισκόμαστε όπως λένε και όπως βλέπουμε σε περίοδο μεγάλων ανακατατάξεων;

Δεν είμαι φιλόσοφος, ούτε κοινωνιολόγος ή σχολιαστής της επικαιρότητας. Βλέπω όμως πως η ανθρωπότητα, ενώ κάνει προόδους σε πολλούς τομείς, δεν προχωρά όπως θα περιμέναμε προς ένα καλύτερο μέλλον. Η καταπίεση εξακολουθεί, η πείνα, η κερδοσκοπία, η διαφθορά, η καταστροφή του πλανήτη, η ξενοφοβία, η αδιαφορία, η αδικία. Ο καταναλωτισμός που οδηγεί τους πιο τυχερούς στη σύγχρονη δουλεία, που από μόνοι τους περνούν την αλυσίδα στο λαιμό με αντάλαγμα μια ζωή που επιφανειακά μόνο γυαλίζει. Η συνενοχή όλων μας. Το παιδί μου έχει ένα παιγνίδι επειδή ένα άλλο παιδί δουλεύει σαν δούλος. Κράτη σαν το δικό μας σε αντιμετωπίζουν σαν μικρο-απατεώνα και άρα σε ωθούν καθημερινά να συμπεριφέρεσαι ως τέτοιος. Κράτη-εταιρίες μάς θέλουν να ζούμε και να πεθαίνουμε εξυπηρετώντας άλλες εταιρίες-αφεντικά. Κανείς δεν είναι αθώος. Ένας αντιεξουσιαστής πετάει ένα μπουκάλι γεμάτο φωτιά σε μια τράπεζα. Πετάει μαζί και την ενοχή του για τη μικρή ή μεγάλη συμμετοχή του στο σύστημα. Το μπουκάλι το αγόρασε χτες, με χρήματα. Ήπιε τη μπύρα που του πούλησε ο βιομήχανος – εταιριάρχης. Ξέρει πως συμμετέχει, ακόμα και την ώρα της πιο έκδηλα επαναστατικής του πράξης, σ' αυτό που αντιμάχεται, ακόμα κι αν το όνειρό του είναι τελείως αλλού. Για να μισήσεις τους άλλους, μισείς πρώτα τον εαυτό σου. Σ' ένα σύστημα που μας γεμίζει ενοχές, καθιστώντας μας συνένοχους στο έγκλημα, είναι αδύνατον να μην υπάρχουν εκρήξεις. Η πολυτέλεια είναι αμαρτία. Τη βλέπω στη δική μου ζωή και με σιχαίνομαι. Δεν είναι ιδεολογήματα αυτά, ούτε αριστερίστικες κορώνες. Ούτε το παραλήρημα ή η δήθεν αυτοκριτική ενός «σεμνού τραγουδοποιού», που κατά τα άλλα φιλοξενείται στην εφημερίδα σας για να διαφημίσει το δίσκο ή τις εμφανίσεις του (παίζουμε στο Γυάλινο, να 'ρθείτε). Είναι μια παγκόσμια πραγματικότητα που οδηγεί στην απόγνωση και τη συχνά δικαιολογημένη ψευδαίσθηση πως με τη βία μπορεί να επιτευχθεί ένας κόσμος χωρίς βία. Αυτό πρέπει να το καταλάβουν όσοι στηρίζουν αυτό το σύστημα. Και το στηρίζουμε όλοι, περισσότερο ή λιγότερο. Εγώ, ο αντιεξουσιαστής και η εφημερίδα σας.

 

Στο κατώφλι των 40 και με ένα τραγούδι για το χρόνο μέσα στη Νεροποντή, εξακολουθείς να δίνεις προς τα έξω το σήμα του έφηβου. Ποιο πιστεύεις είναι το μυστικό στη μάχη, αν είναι μάχη, με το χρόνο;

Αν εξακολουθώ να δίνω το σήμα του έφηβου προς τα έξω, είναι μόνο από ανωριμότητα κι απ' την κακή μου τύχη να έχω παιδική φάτσα. Δεν αντιμάχομαι το χρόνο. Δεν ξέρω κανένα μυστικό που να τον σταματά ή να τον επιβραδύνει, εκτός απ' τη βαρεμάρα.


Πίσω