2003 Δίφωνο

Μισή καρδιά μισώ το άλλο σου μισό/ αυτό που χτίζει το γκρεμό... Ίσως μια μέρα καταφέρω να με αλλάξω/ προσωπική μου ιδιόκτητη επανάσταση... Για ν΄αλλάξουμε τον κόσμο πρέπει πρώτα να αλλάξουμε εμείς;

Πιστεύω στη δύναμη του ανθρώπου να αλλάζει τα πάντα και φυσικά πιστεύω και στη δύναμη του συνόλου. Βλέποντας, όμως, τον τρόπο ζωής μας και πως έχει διαμορφωθεί ο κόσμος τα τελευταία χρόνια, γίνομαι καχύποπτος στις μαζικές κινήσεις. Αυτό που καταλαβαίνω από την ιστορία είναι πως οι επαναστάσεις έφεραν αποτέλεσμα εκεί όπου ο άνθρωπος θέλησε να γίνει καλύτερος. Και απέτυχαν οι επαναστάσεις που είχαν στόχο ν΄αλλάξει ο κόσμος πρώτα κι ως συνέπεια αυτού ν' αλλάξει κι ο άνθρωπος, ως λειτουργία και ως σκέψη. Αισθάνομαι πως σήμερα είμαστε φυλακισμένοι, κλειδωμένοι μέσα σε συγκεκριμένους τρόπους σκέψης κι έκφρασης, εξυπηρετούμε ένα σύστημα ζώντας και μόνο σ΄αυτόν τον κόσμο, ακόμη κι αυτοί που το αντιμάχονται. Μια προσωπική μου αυταπάτη, που ελπίζω να είναι κάτι περισσότερο από τέτοια, είναι η αίσθηση ότι κάνοντας καλύτερο τον εαυτό σου, τον μικρόκοσμό σου, το περιβάλλον σου, προετοιμάζεις το έδαφος, οργώνεις ένα χωράφι όπου μπορεί κάποτε να φυτρώσει το εξαιρετικό. Δυναμώνοντας τις αντιστάσεις σου απέναντι στην εκμετάλλευση, στη σκλαβιά του προκαθορισμένα σαχλού τίποτα, έστω και ιδιωτικά, χωρίς τυμπανοκρουσίες, κρατάς ζωντανό ένα σπόρο, που κάποτε, ίσως ανθίσει. Νομίζω πως ζούμε σε μια εποχή αναμονής του καλύτερου κι είναι μια ευκαιρία προετοιμασίας και προπόνησης του καθένα μας.

 

Απ' της ψυχής μου το ιερό/ ως της ζωής μου το μπουρδέλο/ χτίσε μια γέφυρα να πάω και να 'ρθω... Μπορεί να παρακολουθεί η ζωή την ψυχή;

Μας αρέσει να εναποθέτουμε ό,τι υψηλό κι ωραίο στην άυλη έννοια της ψυχής, του ψυχικού κόσμου, χαρίζοντας ο,τιδήποτε ευτελές στον υλικό κόσμο, τον οποίο μια μέρα θα εγκαταλείψουμε. Αυτό μας βολεύει, γιατί, έχοντας εναποθέσει τον καλύτερο εαυτό μας στη σφαίρα του αοράτου, αποκτούμε το δικαίωμα να λειτουργούμε με το χειρότερο μέρος μας στην καθημερινή μας ζωή. Αγαπώ το χειρότερο μέρος μου, όπως και το καλύτερο. Θα ήθελα να τα κάνω ένα, να συμφιλιώσω τους δύο αυτούς κόσμους, γεφυρώνοντάς τους, τόσο στη δουλειά μου, όσο και στη ζωή μου. Αυτό είναι η επιτυχία. Να είσαι σύμφωνος με τον εαυτό σου. Με όλο τον εαυτό σου.

 

Μοιράζονται το ίδιο αστέρι/ η Πούλια κι ο Αυγερινός/ Έτσι η ζωή να μας τα φέρει/ η μοίρα, ο δρόμος κι ο καιρός... Αισθάνεσαι ότι η μοίρα, ο δρόμος κι ο καιρός ευθύνονται για τη ζωή μας;

Ναι, σε μεγάλο βαθμό. Όχι όμως σαν δοσμένα στοιχεία, σαν ανεπηρέαστες, ακλόνητες δυνάμεις για τις οποίες εμείς υπάρχουμε ως πιόνια, ως επιμελώς τοποθετημένες ψηφίδες, ως νεκροί. Είναι δικά μας, μάλλον, πρόσωπα. Ο χρόνος υπάρχει μέσα στη δική μας αντίληψη, η διαδρομή μας επίσης όπως και η μοίρα, κι' άμα γουστάρουμε τ' αλλάζουμε. Ή, τουλάχιστον, τα ξεγελάμε.

 

Ίσως δηλαδή η κατεύθυνσή μας μέσα στη μοίρα να είναι κυρίως και δική μας υπόθεση.

Ναι βέβαια. Μπορεί, λοιπόν, η μοίρα, ο δρόμος κι ο καιρός να είναι κάποια απ' τα εργαλεία μας για να φτιάξουμε τη ζωή. Της οποίας ο στόχος τελικά μπορεί να μην είναι να είμαστε ευτυχισμένοι. Αν ο στόχος της ύπαρξής μας ήταν να είμαστε ευτυχισμένοι το πιο πιθανόν είναι να το είχαμε, ως ανθρωπότητα, ήδη καταφέρει. Κάτι άλλο βαθύτερο μας τυραννάει, κάτι άλλο ψάχνουμε.

 

Κάποιος είπε πως ταξίδι είναι μόνο η προσευχή...Προσεύχεσαι;

Εξαρτάται. Αν θεωρήσουμε πως προσευχή είναι αυτό που μας έβαζαν να κάνουμε ομαδικά στο σχολείο, όχι. Εγώ, εκείνη την ώρα, κοιτούσα ευλαβικά τον πισινό της συμμαθήτριας μπροστά. Aν προσευχή είναι μια ουσιαστική στιγμή μέσα στη μέρα, όπου συνδέεσαι, συμφιλιώνεσαι, χαρίζεσαι χωρίς όρους σε ό,τι αγαπάς, (γιατί προσευχή χωρίς αγάπη δεν την καταλαβαίνω), αν προσευχή είναι μια βαθιά επικοινωνία με τον εαυτό σου, άρα και με τους άλλους, άρα και με το Θεό, τότε νομίζω ότι προσεύχομαι. Είναι μια σχεδόν απόλυτη αίσθηση συγκέντρωσης που με καταλαμβάνει σε διαφορετικές στιγμές. Είναι σαν να καταργείται, εκείνη τη στιγμή, ο νόμος της βαρύτητας, ο κόσμος έτσι όπως τον ξέρω.

 

Και αισθάνεσαι ότι υπάρχει κάτι πέρα από αυτόν;

Θέλω να πιστεύω στον Θεό. Θαυμάζω τους ανθρώπους που πιστεύουν. Τους πιστούς, όχι τους θρησκόληπτους. Δεν υπήρξα ποτέ θρησκευόμενος με την έννοια της ένταξης σ' ένα θρησκευτικό δόγμα, με την τήρηση των κανόνων και των παραδόσεών του. Έχω γνωρίσει μαγικά πρόσωπα του Χριστιανισμού αλλά και άλλα που με κάνουν να φρίττω. Έχω πάει αρκετές φορές στο Άγιον Όρος αλλά όχι σαν τουρίστας, ούτε για σαφάρι αγίων. Είναι το μόνο μέρος που πεθυμώ στον ύπνο μου. Προσπάθησα να μάθω βυζαντινή μουσική, αλλά μάταια. Αγαπώ την ορθοδοξία (την εικόνα της που μου πάει, τουλάχιστον) και νομίζω ότι σε αυτή θα δινόμουν αν έπρεπε να δοθώ σε μια θρησκεία και αν είχα την ικανότητα να δοθώ. Γιατί παράλληλα δυσκολεύομαι μέσα σε δεδομένες φόρμες σκέψης, ζωής, λειτουργίας και συνείδησης. Ασφυκτιώ μέσα τους, ίσως γιατί δεν δίνομαι ποτέ ολοκληρωτικά. Αυτό έχει την τραγικότητα, αλλά και την ελευθερία της αμφιβολίας. Που κι' αυτή πλησιάζει το Θεό. Όμως τίποτα μεγάλο στον κόσμο δεν γίνεται χωρίς πίστη. Θα ήθελα μια μέρα να πετάξω τις αμφιβολίες μου, τη λογική μου και να χαριστώ στο παραμύθι, αν είναι παραμύθι. Μου φαίνεται δικαιότερο από μια ψυχρή αλήθεια που μας θέλει αιωρούμενα τίποτα στο παγωμένο σύμπαν. Καταξιώνει πολλά. Κι' αν ο Θεός είναι κατασκεύασμα ανθρώπινο, κι' όχι το αντίθετο, δεν τον κάνει στα μάτια μου λιγότερο ιερό. Όπως κατάλαβες, ζω σε πλήρη σύγχυση, όσον αφορά το συγκεκριμένο θέμα. Δημιουργική σύγχυση όμως.

 

Πως έρχεται η έμπνευση; Η μουσική διαλέγει τις λέξεις ή το αντίθετο; Η στιγμή είναι ιδιαίτερη, η συνθήκη ορισμένη;

Κάποιες συνθήκες είναι πράγματι ορισμένες. Όπως για παράδειγμα να έχει ησυχία και να είμαι μόνος μου. Επίσης συνήθως γράφω σε οικείους χώρους. Σπανίως έχω γράψει σε διακοπές, σε ταξίδια, σε παραλίες ή όμορφα τοπία. Γράφω πολύ γρήγορα. Δεν μου παίρνει συνήθως πάνω από μισή - μια ώρα για να ολοκληρώσω ένα τραγούδι. Κι αν χρειαστεί περισσότερο κουράζομαι και το παρατάω. Και μετά δεν το ξαναπιάνω ποτέ. Έχω πολλά μισά τραγούδια. Κι η ενορχήστρωση, ως αίσθηση, αλλά και ως πράξη καμιά φορά, έρχεται σχεδόν ταυτόχρονα στο μυαλό μου. Έχω φυσικά γράψει στίχους πάνω σε μελωδίες άλλων, όπως και το αντίθετο. Η μαγεία όμως της στιγμής που κάθομαι στο δωμάτιό μου και φτιάχνω ένα τραγούδι απ' το τίποτα, είναι αναντικατάστατη, ακόμη και σε σχέση με τη στιγμή της συναυλίας η οποία είναι πολύ δυνατή.

 

Υπάρχει στη φαντασία σου ένα ονειρεμένο τραγούδι που δεν έρχεται, που δεν έγραψες ακόμη;

Σχεδόν πάντα γράφω για να ακούσω κάτι συγκεκριμένο που προέκυψε μέσα στη φαντασία μου. Έχω την ατμόσφαιρα του τραγουδιού μέσα στο μυαλό μου την εικόνα του πίσω από ένα θολό τζάμι και θέλω να τ' ακούσω, μου λείπει ως ακροατή. Υπάρχει, το αισθάνομαι αλλά δεν το έχω ακούσει. Έτσι κάθομαι και το γράφω για να το ακούσω. Κι' άλλες πάλι φορές, δεν έχω τίποτα. Απελπίζομαι. Έτσι ξεκίνησα να γράφω το "Γιατί δεν έρχεσαι". Σε στιγμή απόγνωσης.

 

Από που εμπνέεται ένας τραγουδοποιός σήμερα; Αναπαριστάς βιώματα, περιγράφεις αλλιώς την πραγματικότητα ή επικαλείσαι μια άλλη;

Σπανίως γράφω λόγω συγκεκριμένης αφορμής. Συνήθως, μέχρι να τελειώσω περίπου το τραγούδι, δεν ξέρω καν το θέμα του. Μετά από χρόνια καταλαβαίνω ότι υπάρχουν αναφορές σε συγκεκριμένα γεγονότα. Σε αισθήματα, εικόνες, σκέψεις, βιώματα από όλα όσα ζω κι από όλα όσα δεν ζω, από όλα όσα έχω κι από όλα όσα δεν έχω, είτε μου λείπουν είτε όχι.

 

Στο δίσκο κινείσαι μεταξύ διαφόρων ρευμάτων, από κλασική, τζαζ, ροκ, κ.ά. Είναι στο πλαίσιο αναζήτησης ενός ανοιχτού, σύγχρονου ήχου, είναι μια συνειδητή διάθεση πειραματισμού;

Δεν τα πάω καλά ούτε με αυτό που λέμε σύγχρονος ήχος ούτε με αυτό που λέμε πειραματισμός. Ακούω συνέχεια αυτό το «φρέσκος ήχος» και μ' εκνευρίζει πολύ. Λες και μιλάμε για αγγουράκια. Αν ένα τραγούδι έχει να μου πει κάτι, είτε είναι γραμμένο σήμερα ή πριν διακόσια χρόνια το ίδιο μου κάνει. Ζει μαζί μου το 2003. Και ζω μαζί του. Η αξία του δεν προσδιορίζεται από το πότε γράφτηκε. Με τον ίδιο τρόπο ακούω όλα τα τραγούδια. Δεν ψάχνω ούτε για σύγχρονο ήχο, ούτε για πειραματικό. Ο πειραματισμός μού είναι απαραίτητος ως δημιουργική ελευθερία και όχι ως αυτοσκοπός.

 

Απ' ότι καταλαβαίνω, δηλαδή, όλα αυτά τα μουσικά είδη που χρησιμοποιείς είναι κόσμοι με τους οποίους έχεις ή θέλεις να έχεις σχέση.

Ακριβώς. Είναι εργαλεία που μαθαίνω να χρησιμοποιώ για να φτιάξω κάτι.

 

Έχω την αίσθηση, ακούγοντας το δίσκο σου, πως όταν τον έγραφες δεν είχες στο μυαλό σου τι θέλει ο κόσμος. Έχει την πρόθεση και το ύφος ενός έργου και όχι μιας επιλογής κάποιων ωραίων τραγουδιών. Είναι τραγούδια που χρειάζεται να τα προσέξεις και για πολλούς δεν είναι καιρός για τέτοια. Είσαι συμπαθής σ' ένα ευρύ και μάλιστα νεανικό κοινό που θα μπορούσες να το διευρύνεις περισσότερο. Σε ενδιαφέρει η «χρυσή ισορροπία»;

Θα είναι ψέμα να πω ότι δεν με ενδιαφέρει η αποδοχή της δουλειάς μου. Με ενδιαφέρει πολύ τελικά κι ας είχα την ψευδαίσθηση για χρόνια πως δεν με νοιάζει. Άσε που αυτή η αποδοχή μου δίνει την πολυτέλεια να κάνω αυτό που θέλω, όπως το θέλω, με όλο το κέρδος και παρ' όλο το κόστος. Μόνο που προτιμώ να γίνεται αποδεκτό ένα αληθινό μου πρόσωπο και όχι η σκιά μου. Πολλές φορές σκέφτομαι αν αυτό που κάνω αφορά άλλους, αν αφορά τον κόσμο. Αλλά αυτή η σκέψη δεν με απασχολεί ποτέ κατά τη διάρκεια της δημιουργικής διαδικασίας. Αν φτιάξεις κάτι για να αφορά τους πάντες, δεν θα αφορά πραγματικά κανέναν. Αν, όσο μικρό κι' αν είναι, μοιραστείς κάτι βαθιά προσωπικό, τότε είναι πιθανότερο να αγγίξεις τον άλλο.

 

Θα πήγαινες πιο εύκολα σε μια ροκ συναυλία ή σε ένα λαϊκό μαγαζί;

Δυστυχώς, με τα λαϊκά δεν είχα ποτέ ιδιαίτερη σχέση. Κάποια πασίγνωστα τα άκουσα σχεδόν πρώτη φορά όταν χρειάστηκε να τα πω στο Χάραμα, με τη Δήμητρα Γαλάνη. Της το χρωστάω και αυτό. Αισθάνομαι εν μέρει κουτσουρεμένος, σαν ακροατής. Τώρα τα ξέρω καλύτερα, ως πληροφορίες όμως, όχι ως βιώματα. Αν μπορούσα σήμερα, θα άλλαζα ένα μεγάλο μέρος των εφηβικών ροκ ακουσμάτων μου (όχι τα καλά, τις κιτσαρίες μόνο) με λαϊκή και παραδοσιακή μουσική. Από παραδοσιακά ξέρω μόνο τα Κυπριακά. Απ' τους σύγχρονους λαϊκούς τραγουδιστές, ο Γεράσιμος Ανδρεάτος μου αρέσει πολύ. Θα πήγαινα επίσης ευχαρίστως σε ένα ρεμπετάδικο ή να ακούσω για παράδειγμα τον Κορακάκη. Πιο εύκολα, όμως, σε μια ροκ συναυλία.

 

Τι μουσική ακούς;

Ακούω τα πάντα. Πολλές φορές και μουσικές που δεν μου αρέσουν αλλά με ενδιαφέρουν. Από κλασική μέχρι ξένη εναλλακτική σημερινή μουσική. Παρακολουθώ το ελληνικό τραγούδι, αυτή είναι μια σχέση που κρατάει χρόνια. Ενημερώνομαι, ακούω, ψάχνω και είναι ένα βασικό μέρος της ζωής μου αυτό, έτσι κι αλλιώς, δεν είναι μια υποχρέωση του επαγγέλματος.

 

Ραδιόφωνο ακούς;

Ναι, αλλά μόνο στο αυτοκίνητο. Σπίτι δεν έχω ραδιόφωνο.

 

Σ' ενοχλεί όταν ακούς ένα τραγούδι σου δίπλα σ' ένα τραγούδι του Τσαλίκη, για παράδειγμα;

Καθόλου. Τα τραγούδια ζούνε τη δική τους, ανεξάρτητη ζωή. Είναι σαν ένα παιδί που το φροντίζεις, το μεγαλώνεις κι έπειτα το αφήνεις να ζήσει τη δική του ζωή, να περάσει τα δικά του λούκια, να αγαπηθεί, να μισηθεί, κ.λ.π. Δεν αισθάνομαι ούτε ιδιοκτήτης, ούτε προστάτης τραγουδιών. Στεναχωριέμαι αν κακοποιούνται ορισμένες φορές αλλά αυτό έρχεται μέσα από μια εγωιστική παρεξήγηση. Δεν μπορώ να απαγορεύσω σε κάποιον να συναναστραφεί με τα τραγούδια μου επειδή εμένα αυτός δεν μου ταιριάζει.

 

Πως βλέπεις όλη αυτήν την κινητικότητα και το κλίμα συναίνεσης και συνεργασίας μεταξύ των δύο μέχρι πρόσφατα αντίθετων πλευρών του ελληνικού τραγουδιού;

Αναπόφευκτο. Ήμουν πάντα εναντίων της ταμπέλας. "Έντεχνο", "Εμπορικό", "Ροκ" κλπ. Κατήντησαν διαχωριστικές γραμμές που βόλευαν όλους. Εκεί όπου δεν υπήρχε ουσιαστικός λόγος συμπαράταξης με μια αισθητική κι ήταν απλώς μια ωφελιμιστική επιλογή, είτε από τη μια πλευρά είτε από την άλλη συνέβαινε αυτό, μέσα και από την σημερινή κρίση της δισκογραφίας και από την κοινωνικοοικονομική κρίση, αυτό γίνεται φανερό, αποκαλύπτεται. Δεν με ξαφνιάζει.

 

Είναι μόνο ζήτημα αισθητικής;

Έντεχνο ονομάστηκε ένα είδος τραγουδιού για να ξεχωρίσει από το λαϊκό και το δημώδες. Αυτό όμως ποτέ δεν λειτούργησε ως διαχωριστική γραμμή. Αντίθετα, οι καλλιτέχνες συνεργάζονταν μεταξύ τους. Ο Καζαντζίδης τραγουδούσε Θεοδωράκη και Λοϊζο. Όταν άρχισαν να εμφανίζονται τα νέα και νέου τύπου μέσα μαζικής επικοινωνίας, η διαφήμιση, το μάρκετινγκ, το προμόσιον, τα δελτία ειδήσεων όπου παρουσιάζουν έναν δίσκο που μόλις κυκλοφόρησε και θα είναι δημοφιλής για τους επόμενους δυόμισι μήνες, ή το τι τρώει για να κρατήσει τους κοιλιακούς της η τάδε, τότε έντεχνο άρχισε να σημαίνει το τραγούδι που δεν στηρίζεται σε όλο αυτό το κόλπο. Η δύναμή του ήταν το ίδιο το υλικό. Λέγαμε ότι είμαστε έντεχνοι και χαιρόμασταν, μας βόλευε κιόλας γιατί υπήρχε ένα πρεστίζ, μια άλλη γκλαμουριά και σ' αυτή την ιστορία. Το κακό λοιπόν ξεκίνησε όταν αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε τα ίδια μέσα για να πουλήσουμε δίσκους και συναυλίες. Έτσι έγιναν πρωταγωνιστές τα πρόσωπά μας, η εικόνα μας προς τα έξω, και το υλικό, το τραγούδι πέρασε σε δεύτερη μοίρα. Οι προϋποθέσεις δημιουργήθηκαν από έξω, εμείς δεν είχαμε παρά να τις ακολουθήσουμε. Βγάζαμε δίσκους για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε, ασχέτως αν είχαμε να πούμε κάτι ή όχι. Μας πήρε η μπάλα. Ούτε ο εαυτός μας ξεγελιέται, όσο κρατάει ένα αθυσίαστο μέρος της αξίας του, ούτε βέβαια το κοινό. Αν δεν το πείσεις απόλυτα γι' αυτό που κάνεις πάει σε κάτι ελαφρότερο που ίσως να 'ναι και πιο ειλικρινές. Σήμερα αιωρείται μια απειλή εξαφάνισης. Οι πωλήσεις του έντεχνου μειώνονται, ραδιόφωνα κλείνουν, περιοδικά πεθαίνουν, ακροατές απομακρύνονται. Ένα ολόκληρο σύστημα δούλεψε χρόνια γι' αυτό. Και κάτι μου λέει ότι κάποιοι συμβάλαμε. Επιλεκτικά χρησιμοποιώ για την προβολή μου (και όχι τελικά των τραγουδιών μου) τα ίδια μέσα, με ανθρώπους που σνομπάρω και δεν καταδέχομαι για συναδέλφους. Κάποτε θα τιμωρηθούμε γι' αυτό, κι' ας μη θυμόμαστε γιατί.

 

Συμμετέχεις σε ομάδες, σε πολιτικές κοινωνικές εκδηλώσεις, θα υποστήριζες ως καλλιτέχνης κινήματα ή προτιμάς να μένεις αποστασιοποιημένος και παρατηρητής εσωτερικών διαδικασιών;

Δεν έχω τραγουδήσει ποτέ για κανένα κόμμα. Δεν έχω πάει σε κανένα από αυτά, τα κατά τα άλλα συμπαθή, φεστιβάλ κομματικών νεολαιών. Είμαι καχύποπτος με τα κόμματα. Δεν τα σνομπάρω, δεν πιστεύω πως είμαι καλύτερος. Απλά δεν ανήκω εκεί. Έχω συμμετάσχει σε αντιπολεμικές και άλλες διαδηλώσεις, είτε ως τραγουδιστής, είτε ως πολίτης, έχω τραγουδήσει στο Βελιγράδι κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών, με μεγάλη άνεση τραγούδησα για τον Μπαλάφα και άνετα θα το ξανάκανα για άλλους, αλλά δεν στρατεύομαι. Δεν είναι η δουλειά μου να λέω στον κόσμο τι να ψηφίσει.

 

Είμαστε όλοι μουσικοί;

Ναι, όλοι οι άνθρωποι είμαστε μουσικοί. Απλά έχω φίλους που παίζουν καλύτερα από μένα.


Πίσω